Alergia - co warto o niej wiedzieć?
Nazwa "alergia" pochodzi od kombinacji greckich słów "allos" – inny i "ergos" – reakcja. W skrócie oznacza nadwrażliwość wywołaną przez mechanizmy odpornościowe organizmu, na zazwyczaj niegroźne substancje zwane alergenami. Alergeny nie posiadają wspólnej budowy chemicznej i strukturalnej, są to substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także różne proste związki chemiczne, najczęściej białka lub glikoproteiny.
Jak powstają alergie? .png)
W przypadku alergii układ odpornościowy błędnie identyfikuje substancje jako potencjalne zagrożenie i reaguje na nie, uruchamiając szereg procesów biologicznych w celu ich neutralizacji i usunięcia z organizmu. Wywołuje to szereg objawów, od łagodnych, takich jak nieżyt nosa, wysypka czy zapalenie spojówek, do poważnych, takich jak skurcz oskrzeli oraz trudności w oddychaniu. Skrajną reakcją organizmu na alergen może być wstrząs anafilaktyczny, charakteryzujący się szybkim i nagłym przebiegiem, który bez interwencji lekarskiej prowadzi do zgonu.
Przyczyny alergii są złożone i zależą od wielu czynników, takich jak predyspozycje genetyczne (szacuje się, że od 40% do 80% chorych odziedziczyło skłonności alergiczne po swoich przodkach), czynniki środowiskowe (dominacja tworzyw sztucznych w otoczeniu człowieka, pokarmów otrzymywanych z wykorzystaniem czynników chemicznych, dym papierosowy, spaliny i pyły, zmiany klimatyczne wpływające na pylenie roślin), zmiany stylu życia (wzrastająca sterylność miejsc prowadzenia życia, prowadząca do eliminacji różnorodnych czynników oraz nadwrażliwości organizmu na czynniki wyeliminowane), czynniki infekcyjne, zaburzenia immunologiczne czy zaburzenia mikroflory jelitowej.
Liczba zachorowań na choroby alergiczne stale rośnie, zwiększając się z każdym rokiem. Obecnie blisko 50% populacji polskiej cierpi na choroby alergiczne. Co istotne, zauważalny jest również wzrost liczby substancji wywołujących alergię. Podczas gdy jeszcze kilkadziesiąt lat temu było ich zdecydowanie mniej, obecnie liczba naukowo potwierdzonych alergenów sięga nawet kilkudziesięciu tysięcy.
Rodzaje alergii .png)
Innym podziałem alergii jest podział w zależności od rodzaju alergenu. Wyróżniamy alergie
W zależności od szybkości reakcji organizmu na kontakt z alergenem wyróżniamy dwa rodzaje alergii. Pierwszy to alergia natychmiastowa, której objawy pojawiają się bardzo szybko, a mianowicie w ciągu kilku sekund lub minut po kontakcie z alergenem. W bardzo szybkim tempie dochodzi do uwolnienia substancji chemicznych, takich jak histamina, co prowadzi do charakterystycznych objawów alergicznych, takich jak wysypka, świąd, katar czy w skrajnych przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny.
Drugi rodzaj to alergia opóźniona, która rozwija się wolniej, a skutki są mniej intensywne, lecz długotrwałe i objawiają się przewlekłymi dolegliwościami. Objawy pojawiają się od kilku do nawet 72 godzin po kontakcie z alergenem i mogą obejmować problemy zarówno ze strony układu pokarmowego, jak i objawy skórne czy nawet zaburzenia związane z układem nerwowym, np. migrenę. Alergie opóźnione są wynikiem aktywacji komórek układu immunologicznego, reakcja ta prowadzi do rozwoju stanu zapalnego w organizmie, a to wpływa znacząco na jego funkcjonowanie. wziewne (reakcja na alergeny występujące w powietrzu, które dostają się do organizmu drogą wziewną), pokarmowe (substancje o budowie białkowej zawarte w pokarmach roślinnych lub zwierzęcych, które dostają się do naszego organizmu razem z pokarmem), kontaktowe (reakcja na kontakt alergenu ze skórą pacjenta), a także alergie na stosowane leki.
Do najczęściej występujących alergenów wziewnych należą czynniki o właściwościach alergogennych występujące zarówno w pomieszczeniach zamkniętych (najczęściej całoroczne, stale występujące w naszym otoczeniu), jak i w środowisku zewnętrznym (najczęściej okresowo występujące w środowisku, związane z określoną porą roku). Do najpopularniejszych alergenów odpowiedzialnych za alergie wziewne należą: roztocza (alergenem są białka zawarte w odchodach roztoczy), pyłki roślin (pyłki traw, żyta, bylicy, brzozy, leszczyny, olszy, babki, dębu, sosny, buku czy topoli), zarodniki grzybów pleśniowych (alternaria, cladosporium, penicillium i aspergillus), sierść zwierząt (najczęściej psa lub kota, ale także królików i świnek morskich, a nawet myszy i szczurów), wełna (typowe uczulenie kontaktowe; wełna sama w sobie nie uczula, jednak ze względu na strukturę podrażnia skórę) oraz pierze (alergenem jest zawarta w ptasich piórach keratyna). Objawy alergii wziewnej są zróżnicowane. Mogą to być objawy ze strony układu oddechowego, takie jak nieżyt nosa, ból gardła, kaszel, chrypka, chrapanie czy nawet duszność, a także zaczerwienienie, świąd i łzawienie oczu objawiające się zapaleniem spojówek. Często objawy te mylone są z infekcjami wirusowymi, co wydłuża ich diagnozę i wdrożenie prawidłowego leczenia.
Osobną grupą alergii, charakteryzującą się dużym wachlarzem czynników je wywołujących, a także szeroką gamą objawów chorobowych przez nie wywoływanych, są alergie pokarmowe. Niepożądaną reakcję układu immunologicznego na alergen znajdujący się w pokarmie określa się mianem alergii pokarmowej. Szacuje się, że alergie pokarmowe dotykają 6% dzieci oraz 2-4% dorosłych, przy czym stężenie alergenu wywołujące reakcję alergiczną może być zupełnie inne dla osób, które wykazują alergię na ten sam pokarm. U części dzieci alergie pokarmowe mijają wraz z wiekiem. Objawy alergii pokarmowej są bardzo zróżnicowane, różnią się u dzieci i dorosłych, często występują jednocześnie i są niespecyficzne, stąd trudne do diagnozy. Objawy mogą dotyczyć i ograniczać się do skóry (wysypka, świąd, pokrzywka), do układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka) czy układu oddechowego (duszności, kaszel, obrzęk krtani), a także mogą występować jednocześnie na skórze oraz ze strony układu pokarmowego. Do najczęstszych alergenów znajdujących się w pożywieniu zalicza się białka mleka krowiego, jaja, zboża zawierające gluten, ryby, skorupiaki, orzechy, soję i produkty pochodne, pomidory, seler, przyprawy, a także substancje chemiczne zawarte w pokarmie.
Alergie kontaktowe są miejscowymi reakcjami organizmu na bezpośredni kontakt skóry z substancją alergizującą. Zwykle alergie kontaktowe nie dają objawów ogólnoustrojowych, ograniczają się do skóry, błon śluzowych i okolic oczu. Do grupy alergenów kontaktowych należą lateks, niektóre metale (nikiel, chrom), substancje zapachowe, dodatki do gumy, formaldehyd, parafenylenodiamina, konserwanty kosmetyków, środki odkażające oraz tworzywa sztuczne.
Jak diagnozuje się alergie?
Diagnoza alergii, zarówno wziewnych, jak i pokarmowych, opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim oraz badaniach fizykalnych. Doskonałym uzupełnieniem powyższych metod są testy diagnostyczne identyfikujące alergie na konkretny alergen, zarówno wziewny, pokarmowy, jak i kontaktowy. Testy te bazują na oznaczeniu przeciwciał klasy IgE skierowanych przeciwko poszczególnym alergenom.
Powszechną i pierwszą metodą diagnozowania alergii są testy skórne. Polegają one na nałożeniu na skórę pacjenta roztworu zawierającego alergen i następnie nakłuciu skóry. Odpowiedź immunologiczna organizmu w postaci reakcji skórnej, objawiającej się miejscowym zaczerwienieniem i świądem, może sugerować obecność alergii, lecz nie daje pewności. Ponadto testy skórne są wiarygodniejsze w przypadku alergii wziewnych, natomiast ich wartość diagnostyczna w alergiach pokarmowych jest mniejsza.
Doskonałym narzędziem uzupełniającym inne metody diagnostyczne, służącym do diagnozowania alergii, szczególnie pokarmowych, ale także alergii wziewnych, jest badanie krwi Pacjenta w celu pomiaru stężenia przeciwciał klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom. Metoda ta jest czuła i daje szeroki obraz nadwrażliwości organizmu na powszechne alergeny. Proces analizy polega na przebadaniu próbki w warunkach laboratoryjnych pod kątem obecności przeciwciał IgE specyficznych dla różnych alergenów. Przekroczenie normy przeciwciał dla konkretnych alergenów może sugerować istnienie alergii.
Zaletami testów z krwi są:
-bezpieczeństwo ich zastosowania, w odróżnieniu do próby prowokacyjnej,
-wygoda dla pacjenta z uwagi na konieczność jednorazowego pobrania próbki krwi zamiast wielokrotnego nakłuwania skóry, co ma miejsce przy testach skórnych,
-stabilność wyników, gdyż testy z krwi można stosować nawet podczas terapii lekami antyhistaminowymi powszechnie stosowanymi na alergie, które nie zaburzą wyniku badania poziomu przeciwciał IgE z krwi.
Testy laboratoryjne .png)
Laboratoria oferują szereg możliwości diagnostycznych określania poziomu odpowiedzi immunologicznej poprzez analizę stężenia przeciwciał klasy IgE we krwi Pacjenta, w odpowiedzi na alergeny zarówno wziewne, jak i pokarmowe. Badania takie można wykonywać indywidualnie albo w panelach zawierających od kilku do nawet kilkuset alergenów. W przypadku pojedynczych alergenów (np. jad pszczoły, lateks) możliwe jest oznaczenie alergenowo-specyficznych przeciwciał IgE, które wraz z wywiadem klinicznym oraz wynikami innych badań laboratoryjnych są pomocne w identyfikacji alergenu odpowiedzialnego za reakcje nadwrażliwości typu I.
Badania te wykonuje się m.in. metodą ImmunoCap, dającą wynik ilościowy. Przy podejrzeniu alergii układowych lub w celu ustalenia podłoża objawów alergicznych bardzo pomocne są badania w postaci paneli alergenów, m.in. atopowych, pokarmowych, wziewnych. Polegają one na ilościowym oznaczeniu (w jednostkach kU/l) przeciwciał IgE specyficznych dla panelu alergenów uczestniczących w danym mechanizmie alergii. Wykonywane są one metodą polycheck, dając wyniki ilościowe (w jednostkach kU/l), które podawane są dla każdego alergenu osobno.
Najbardziej szczegółowym badaniem jest test ALEX2 (molekularna diagnostyka alergii) oparty na technologii metody ELISA. Test ten umożliwia równoczesny i ilościowy pomiar stężenia przeciwciał IgE wobec 178 molekuł, 117 ekstraktów alergenowych oraz IgE całkowitego. Jest niezwykle przydatny w ustaleniu indywidualnego profilu uczulenia Pacjenta (wykrycie uczulenia pierwotnego). Ponadto umożliwia określenie ryzyka wystąpienia reakcji anafilaktycznej (zagrażającej życiu) oraz pomaga ocenić ryzyko alergii pokarmowych, co pozwala na opracowanie indywidualnych zaleceń dietetycznych dla Pacjenta.
Leczenie alergii
Alergie, chociaż zazwyczaj nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla życia, istotnie wpływają na jego jakość poprzez uciążliwe objawy, które mogą występować sezonowo lub na co dzień. W dzisiejszej medycynie stosuje się kilka metod leczenia alergii. Podstawowym zaleceniem dla osób ze zdiagnozowaną alergią jest eliminacja z diety i środowiska domowego alergenów będących przyczyną nadwrażliwości. Ponieważ całkowite wyeliminowanie kontaktu z alergenem jest często niemożliwe, stosuje się powszechnie immunoterapię (potocznie znaną jako odczulanie). Jest to próba uzyskania niewrażliwości na czynnik uczulający poprzez kontrolowane podawanie Pacjentowi stopniowo zwiększanych dawek alergenu, aż do momentu, gdy organizm chorego przestaje na niego reagować. Podstawową metodą leczenia alergii jest jednak leczenie objawowe, polegające na stosowaniu leków mających na celu łagodzenie objawów alergicznych.
